Η ανάγκη του ανθρώπου για έκφραση έρχεται λίγο μετά το σχηματισμό των πρώτων κοινωνιών. Στις πρώτες μορφές κοινωνικών ομάδων η ανάγκη για έκφραση συντελείται μέσω της γλώσσας και τη δημιουργία ενός κώδικα που θα επέτρεπε μεταξύ των ατόμων την επι-κοινωνία. Παρόλα αυτά το ίδιο σημαντική είναι η χρήση των εικόνων, αφού οι σπηλαιογραφίες αποδεικνύουν ότι εκτός της θρησκευτικής είχαν και χρηστική αξία. Η θρησκευτική ισχύς τους έγκειται στο γεγονός ότι απεικόνιζαν ανέξηγητα για την τότε ανθρώπινη γνώση φαινόμενα. Η χρηστική τους δύναμη αποδεικνύεται στο ότι στόχευε στην ενημέρωση άλλων ανθρώπων για τον τρόπο που θα διεξαγόταν το κυνήγι μεγάλων ζώων.
Κατά την πορεία της ανθωπότητας η δύναμη του πολιτισμού εξακολούθησε να είναι άμεσα συναρτημένη με την κοινωνική πραγματικότητα. Η πολιτιστική δημιουργία για τους Αιγύπτιους ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την απόλυτη θρησκευτική και ηγετική εξουσία του εκάστοτε φαραώ. Στη δημοκρατική Αθήνα της κλασικής εποχης η τέχνη ήταν ένα εργαλείο με το οποίο οι πολίτες με μεγάλη ευχαρίστηση είτε τέρπονταν με την ιστορική μυθολογία, είτε με τη σάτιρα των πολιτικών αρχόντων, οι οποία ήταν τόσο σκληρή και σπουδαία, που ολόκληρα σκάνδαλα ξεσκεπάζονταν και τιμωρούνταν.
Τους επόμενους αιώνες η τέχνη και ο πολιτισμός αποκτούν την καθαρά στρατευμένη αξία τους. Τα σκοτεινά χρόνια του Χριστιανισμού καταδίκασαν την αξία της τέχνης και την υποβίβασαν σε φορέα των αξιών του αποκλειστικά. Η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η χαρακτική, η μουσική, συνοδεύουν μόνο τα Χριστιανικά μονοπάτια. Ακόμα και στη θεατρική πραγματικότητα εκτός από θρησκευτικά δράματα, απαγορεύεται κάθε άλλη θεματολογία, αποκηρύσοντάς την ως αιρετική.
Από την Αναγέννηση και μετά η τέχνη κινείται με σχετική ελευθερία στους κοινωνικούς κόλπους. Με βάση το ίδιο το ανθρώπινο ον, η τέχνη υπηρετεί την τέρψη και τον πρβληματισμό. Αρχικά με σχετικά ελαφριά θεματολογία, αργότερα με ύψιστα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα , ο πολιτισμός, εκτός των περιόδων φασισμού σε εκάστοτε κοινωνίες, μετατρέπεται σε ένα πολύτιμο όχημα: Εκφράζει το άτομο ή ολόκληρη την κοινωνία, ελέγχει τους πολιτικούς μηχανισμούς μέσω του προβληματισμού, τέρπει, ανατρέπει! Χαρακτηριστικό παράδειγμα 'ανθρωπιστικής' επανάστασης, η Γαλλική το 1789.
Η τέχνη κατά την πάροδο των αιώνων έγινε ένα μέσο, το οποίο έπεσε στα χέρια δικτατόρων, βασιλιάδων, αναρχικών, κομμουνιστών, παιδιών, χίπιδων, ομοφυλόφιλων και άπειρων άλλων κοινωνικών και πολιτικών ομάδων. Οι πολιτικές ομάδες χρησιμοποίησαν την τέχνη ως όχημα για την ανάδειξη και εξάπλωση των ιδεών τους. Οι κοινωνικές ομάδες εξέφρασαν τις εκάστοτε βιοτικές πραγματικότητες, ενώ στόχος τους ήταν η αφύπνιση και ο προβληματισμός σε πρώτο επίπεδο, ενώ σε δεύτερο επίπεδο παρέμεινε η τέρψη.
Σήμερα η τέχνη είναι ένα συνοθύλευμα όλων των παραπάνω παραμέτρων, με έναν από τους κύριους σκοπούς την έκφραση και τοποθέτηση της μονάδας-δημιουργού μέσα στο κοινωνικό σύνολο, αφού η ατομικότητα είναι μια ιδιάζουσα έννοια σε έναν κόσμο μαζοποίησης. Μια ακόμα προέκταση της σύγχρονης τέχνης είναι ο εξωραισμός της ισχύουσας πραγματικότητας με στόχο την άρνηση της ανθρώπινης και φυσικής απαλλοτρίωσης. Η τέχνη επιτέλους ανήκει σε όλους και μεγάλο μέρος της κοινωνίας δύναται να παρακολουθήσει την πορεία του πολιτισμού. Πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων κατακλείζουν τις καλοκαιρινές ημέρες μας και όχι μόνο. Όλοι απευθύνονται σε όλους!
Φυσική απόρροια αυτής της εξέλιξης είναι η προυπάρχουσα κρίση, η οποία θα μας οδηγήσει στην επιλογή ενός κατάλληλου για μας έργου τέχνης. Τα κριτήρια που πρέπει να έχουμε ως δέκτες συμβαδίζουν με τα κριτήρια που πράγματι επιλέγουμε μια παράσταση , μια συναυλία, μια έκθεση ζωγραφικής; Έχετε αναρρωτηθεί ποτέ για τα δικά σας προσωπικά κριτήρια; Πρόσφατες έρευνες αποφεικνύουν ότι τόσο οι φορείς οργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων , όσο και οι ίδιοι οι θεατές επιλέγουν πολιτιστικές δραστηριότητες που συνοδεύονται από μια αυξημένη εμπορικότητα. Κατά πόσο όμως το εμπορικό συμβαδίζει με τα αισθητικά και προσωπικά μας κριτήρια; Η Τέχνη, ένα όχημα το οποίο στο παρελθόν έχει ρίξει καθεστώτα, έχει γεννήσει προσωπικές και κοινωνικές επαναστάσεις, είναι "ανοιχτή". Άλλες φορές μεροληπτική, άλλες αμερόληπτη, άλλες ηθική, άλλες ανήθικη, άσπρη, μαύρη, γλυκιά, πικρή, για φτωχούς, για πλούσιους, για παιδιά, για ενήλικες, εφήμερη ή αιώνια, από εμάς τους δέκτες ένα πράγμα επιζητά: Το κριτήριο επιλογής!
Κατερίνα Ζουπάνου
